As Materias Primas e os seus Tipos en España

As materias primas son recursos esenciais que a industria transforma en produtos semielaborados ou elaborados, impulsando a economía e o desenvolvemento tecnolóxico.

Materias Primas de Orixe Orgánica

Proceden dos seres vivos e obtéñense de diversas actividades económicas:

  • Agrícolas: como o algodón ou o liño.
  • Gandeiras: carne, pel, la, graxa.
  • Forestais: madeira.
  • Pesqueiras.

Empréganse principalmente na industria agroalimentaria e noutras industrias como a do moble ou o papel. É importante destacar que España non é autosuficiente nalgúns destes recursos, como o algodón, o liño, a madeira de calidade ou o coiro fino, dependendo en parte das importacións.

Materias Primas de Orixe Xeolóxica

Proceden da codia terrestre e extráense mediante a minería. Son de vital importancia para a industria e inclúen minerais, rochas e produtos enerxéticos.

Minerais Metálicos

Úsanse en industrias básicas e mecánicas. En España, a produción é escasa debido ao peche de moitas minas, o que obriga á importación. Porén, o aumento dos prezos e as melloras técnicas impulsaron novos proxectos en xacementos de:

  • Cobre e chumbo: Huelva e Sevilla.
  • Níquel: Badaxoz.
  • Volfrámio: Salamanca, Cáceres, A Coruña.
  • Ouro: Asturias.

Existe unha forte contestación social contra a minería de uranio (Salamanca) e terras raras (Castela-A Mancha), minerais empregados en tecnoloxía avanzada pola súa importancia estratéxica.

Minerais Industriais

Destacan polo seu uso en moitas industrias como a do vidro, cerámica, fertilizantes ou química. En España, os máis relevantes son o sal, o xeso, a glauberita, o sal mariño, o cloruro potásico, o cuarzo, o caolín e a sepiolita. Algúns destes minerais expórtanse, mentres que outros deben importarse para cubrir a demanda interna.

Rochas

Presentan unha distribución moi diversa e clasifícanse en:

  • Rochas de canteira: Usadas na construción. Extráense en grandes bloques (calcaria, granito, dolomía…) ou como fragmentos pequenos (xeso, xarsa).
  • Rochas ornamentais: Teñen un uso decorativo (interiores, solos, revestimentos) e son importantes para a exportación.

Produtos Enerxéticos

Son substancias empregadas para obter enerxía. En España, a produción de carbón practicamente desapareceu, e a de petróleo e gas natural é mínima, o que xera unha alta dependencia do exterior.

Os Desafíos da Minería e a Política Mineira en España

A minería española enfróntase a numerosos problemas que se intentan solucionar mediante unha política mineira aliñada coas directrices da Unión Europea.

Problemas Económico-Sociais

Inclúen:

  • O esgotamento de xacementos de calidade.
  • O alto custo de extracción.
  • A competencia con países con man de obra barata.
  • A dependencia do exterior.

Para solucionar a crise mineira, promóvese unha reconversión do sector con tecnoloxías máis limpas e eficientes, e unha revalorización dos recursos internos mediante a investigación, desenvolvemento e innovación (I+D+i).

Dependencia Externa

España importa moitos minerais, polo que se intenta fomentar a reciclaxe como estratexia para reducir esta dependencia.

Problemas Ambientais

A actividade mineira require unha rigorosa Avaliación de Impacto Ambiental (AIA). Entre os problemas máis destacados están:

  • A sobreexplotación dos recursos.
  • A contaminación atmosférica, acústica, da auga e do solo, que require a implementación de tecnoloxías limpas.
  • Os residuos, que deben ser tratados e valorizados para minimizar o seu impacto.
  • A alteración paisaxística, que obriga á restauración das zonas explotadas para recuperar o seu estado natural.

Degradación e Perigo de Desaparición do Patrimonio Mineiro

Moitos restos mineiros foron ignorados ata recentemente, a pesar do seu considerable valor histórico e patrimonial. Hoxe en día, promóvese activamente a súa recuperación para usos culturais e turísticos, como se observa en exemplos como L’Entregu, Puertollano, Almadén ou Linares.

As Fontes de Enerxía en España

As fontes de enerxía son recursos fundamentais para o desenvolvemento económico e social, e clasifícanse en renovables e non renovables.

1. Enerxías Primarias Non Renovables

Proveñen de recursos que se esgotan ao producir enerxía, xeran contaminación e dependencia exterior. Son as máis utilizadas pola súa capacidade de producir moita enerxía de forma continua e pola súa competitividade. Exemplos clave son o carbón, o petróleo, o gas natural e a enerxía nuclear.

1.1. O Carbón

O carbón é unha rocha combustible negra formada pola descomposición de restos vexetais durante millóns de anos. En España, usouse principalmente nas industrias siderúrxicas e centrais térmicas, moitas delas situadas preto das minas ou nas costas para facilitar a importación.

  • Produción: Alcanzou o seu máximo na crise do petróleo (anos 70), pero logo caeu por problemas como a baixa calidade, o alto custo de extracción e as emisións de CO₂. Isto obrigou a unha reconversión desde 1990, impulsada pola UE, que levou ao peche de minas e ao apoio a outras actividades. Desde 2019, só queda activa a mina de San Nicolás (Asturias), polo que España importa carbón de Colombia, Rusia, EUA ou Australia.
  • Consumo: Seguiu unha evolución parecida, caendo desde 2005 polo uso crecente de gas e renovables, e tamén polo peche de centrais que non cumprían as normas ambientais da UE, como as de Asturias e Cádiz en 2020.

1.2. O Petróleo

O petróleo é un aceite mineral escuro composto por hidrocarburos, formado pola descomposición e almacenamento de restos de plantas e animais mariños nas capas xeolóxicas. En España, xa non se usa apenas para producir electricidade (agás en centrais insulares), senón para obter derivados nas refinarías como gasolina, gasóleo, queroseno, lubricantes ou produtos petroquímicos (amoníaco, xofre, acetona…).

  • Produción: A produción nacional é moi pequena e limítase a algúns xacementos mariños en Tarragona, polo que case todo o petróleo se importa por mar desde Oriente Medio, África, América Latina e Europa. As refinarías adoitan estar na costa, excepto a de Puertollano.
  • Consumo: Medrou desde os anos 60, con baixadas nas crises de 1980, 1991, 2008 e na pandemia da COVID-19. Actualmente é a principal fonte de enerxía en España, sobre todo para o transporte. Prevese unha baixada futura pola substitución por gas, electricidade, motores máis eficientes, biocombustibles e vehículos eléctricos.

1.3. O Gas Natural

É unha mestura de hidrocarburos gasosos, sobre todo metano, que se atopa en xacementos subterráneos, só ou asociado ao petróleo.

  • Destino: Utilízase na industria petroquímica (propileno, etileno…), para uso calorífico (industria e fogares) e na produción eléctrica en centrais térmicas convencionais ou de ciclo combinado, así como en instalacións de coxeración.
  • Produción: Moi baixa en España, limitada ao golfo de Cádiz e A Rioxa. As importacións proceden de Alxeria, Nixeria, Qatar, Noruega e Francia, chegando por metaneiros ou gasodutos.
  • Consumo: Aumentou desde 1969 pola súa eficiencia, menor custo e menor contaminación (menos xofre e CO₂). A pesar de flutuacións (debido ás renovables, crises económicas e pandemia), o consumo foi relevante.
  • Previsións: Prevese un descenso no consumo por medidas da UE en 2022 e pola guerra en Ucraína.

1.4. A Enerxía Nuclear

A enerxía nuclear obtense principalmente a través de dous procesos:

  • a) Fisión Nuclear
    • Definición: Proceso no que se separan átomos pesados de uranio.
    • Destino: Xeración eléctrica en 7 centrais e uso médico (radioloxía e radioterapia).
    • Produción: Sen produción interna tras o peche da mina de Saelices (Salamanca); impórtase de Níxer, Rusia, Australia e Namibia.
    • Consumo: Estable desde 1987 (moratoria nuclear).
    • Problemas: Dependencia externa, risco de accidentes e xestión de residuos radioactivos (almacenados en El Cabril, Córdoba).
    • Debate e Previsións: Existe un debate sobre o seu futuro, entre o desmantelamento ou a continuidade con melloras tecnolóxicas. Prevese unha diminución no mix enerxético.
  • b) Fusión Nuclear
    • Definición: Unión de isótopos de hidróxeno (deuterio e tricio), que require temperaturas moi altas.
    • Estado: Atópase en fase de experimentación. España ten un centro de investigación en Madrid desde 1998 e participa no proxecto ITER para desenvolver un reactor viable.

2. Enerxías Primarias Renovables

Son aquelas enerxías que proveñen de fontes naturais que practicamente non se esgotan, xa sexa porque teñen moita enerxía ou porque poden rexenerarse de maneira natural. Exemplos de enerxías renovables son a hidroeléctrica, eólica, solar, xeotérmica, maremotriz, a biomasa e os biocombustibles.

2.1. A Enerxía Hidráulica

Obtense a partir da auga almacenada nun encoro ou conducida por un río ou canle.

  • Destino: Produción de electricidade. As grandes centrais están en zonas con fortes desniveis e ríos caudalosos (norte peninsular, Pireneo, Douro e Texo na fronteira con Portugal).
  • Minicentrais: Teñen unha potencia inferior a 10 MW e usan saltos menores. Abundan en Cataluña, Galicia, Aragón e Castela e León.
  • Novidades: Inclúen as centrais de bombeo (como La Muela II) e as hidroéolicas (como a de El Hierro, operativa desde 2013).
  • Produción e Consumo: Son variables segundo a choiva e o caudal, e complementan á enerxía térmica. Prevese un aumento pola súa natureza limpa e polas políticas de rehabilitación, aumento de potencia e novas minicentrais.

2.2. As Novas Enerxías Alternativas

Proceden do vento, sol, biomasa, calor interna da Terra e mar. O seu destino principal é producir electricidade e calor, sendo empregadas tamén para biocombustibles. A súa produción comezou tarde debido aos custos altos e á tecnoloxía pouco desenvolvida, pero o consumo aumentou grazas a melloras técnicas e obrigas ambientais.

a) Enerxía Eólica

Usa o vento para xerar electricidade. Desde 1991, España é a segunda potencia eólica da UE. Os parques eólicos sitúanse en zonas ventosas (montañas, costa de Tarifa). Destacan rexións como Navarra, Canarias, as Castelas e Aragón. Tamén se usan aeroxeradores pequenos e estúdase a eólica mariña.

b) Enerxía Solar

Usa a calor e a luz solar para producir auga quente (con captadores térmicos) ou electricidade (con centrais termoeléctricas e fotovoltaicas). As instalacións sitúanse en zonas soleadas, sobre todo rurais.

c) Enerxía de Biomasa

Emprega residuos orgánicos (agrícolas, forestais, lixo, madeira) para producir electricidade ou enerxía térmica, queimándoos ou converténdoos en biogás. Tamén se producen biocombustibles (bioetanol, biodiésel). Úsase en zonas rurais e industrias que transforman materia orgánica.

d) Enerxía Xeotérmica

Provén da calor interna da Terra. En España, o aproveitamento é baixo. Só é viable a xeración de electricidade nas Canarias (debido ás altas temperaturas). A xeotermia de baixa e moi baixa temperatura úsase para calefacción, en vivendas ou piscinas, e pode aproveitarse en toda España.

e) Enerxía Mariña

Procede das ondas e mareas. Existen centrais para aproveitar esta forza (Santoña, Mutriku) e proxectos en Galicia e Tenerife.

A Enerxía Final

A enerxía final procede da transformación das fontes de enerxía primarias en formas útiles e directamente aproveitables polos consumidores.

1. Produción de Enerxía Final en España

Os principais tipos de enerxía final producidos en España son:

  • Produtos petrolíferos: Derivados do petróleo empregados principalmente no transporte e na industria.
  • Electricidade: Utilízase para motores, iluminación, calefacción e sistemas de información. A súa produción realízase en diversas centrais: térmicas, hidroeléctricas, eólicas e fotovoltaicas.

2. Consumo de Enerxía Final

O consumo de enerxía final en España depende de múltiples factores, como a poboación, a actividade industrial, a renda dispoñible, a conxuntura económica e a eficiencia enerxética.

  • Por fontes: Obsérvase unha tendencia á baixa nos produtos petrolíferos, mentres que o consumo de electricidade, gas natural e enerxías renovables aumenta progresivamente.
  • Por sectores:
    • A industria consome menos debido á mellora da eficiencia enerxética.
    • O transporte aumenta o seu consumo, pero busca activamente a adopción de vehículos máis limpos.
    • Os fogares e servizos tamén experimentan un aumento no seu consumo.
    • O sector primario (agricultura, gandería, pesca) mantén un consumo relativamente baixo.
  • Por comunidades autónomas: As comunidades con maior consumo son Cataluña, Comunidade Valenciana, Andalucía e País Vasco, debido á súa maior densidade de poboación e actividade industrial.

Metodoloxía para o Comentario de Gráficos Xeográficos

Comentar un gráfico xeográfico require unha estrutura clara para interpretar correctamente os datos e o fenómeno que representan.

1. Introdución

Nesta sección inicial, debes identificar os seguintes elementos:

  • Tipo de gráfico: Liñas, barras, sectores, etc.
  • Tema que representa: Produción e/ou consumo, prezos, evolución, etc.
  • Coordenadas espazo-temporais:
    • Eixe de abscisas (horizontal): Variable temporal (anos, meses, etc.).
    • Eixe de ordenadas (vertical): Unidade de medida (ktep, miles de toneladas, porcentaxe, etc.).
  • Fonte dos datos: Entidade ou organismo que elaborou a información.

Exemplo: O gráfico de liñas representa a evolución do consumo e a produción de petróleo en España entre 1965 e 2021. O eixe de abscisas mostra os anos e o eixe de ordenadas, os valores en miles de toneladas. A fonte é o MITECO e o Foro Nuclear.

2. Comentario do Gráfico

Aquí realízase unha descrición detallada dos datos presentados.

a) Análise Formal e Técnico

  • Título do gráfico.
  • Lenda: Identificación de liñas, cores ou símbolos.
  • Unidades de medida.
  • Liñas de división temporal.
  • Presenza de valores numéricos destacados.

b) Análise Cuantitativo

  • Máximos e mínimos absolutos: Identificar os valores máis altos e baixos, cando se dan e a que fenómeno corresponden.
  • Evolución xeral: Describir se a tendencia é crecente, decrecente, estable ou irregular.
  • Momentos clave: Sinalar picos, caídas bruscas ou estancamentos significativos.

3. Explicación do Fenómeno Xeográfico

O obxectivo desta sección é interpretar o gráfico desde unha perspectiva xeográfica, buscando as razóns detrás das tendencias observadas.

  • Causas da evolución: Relacionar os datos con crises económicas, conflitos, políticas enerxéticas, avances tecnolóxicos, etc.
  • Consecuencias: Analizar a dependencia enerxética, o desenvolvemento industrial, o impacto ambiental, entre outros.
  • Comparación entre fenómenos representados: Por exemplo, comparar o consumo fronte á produción.
  • Influencia de factores externos: Considerar factores políticos, sociais ou medioambientais que poidan afectar os datos.

Exemplo: A produción nacional descende pola falta de xacementos rendibles, mentres o consumo crece co desenvolvemento económico e o aumento do transporte.

4. Conclusión

Nesta última parte, resúmese a información e proxéctanse posibles escenarios futuros.

  • Tendencia xeral do fenómeno representado.
  • Perspectivas de futuro: Prever un aumento, descenso ou transformación.
  • Cambios esperados: Por razóns políticas, económicas, tecnolóxicas ou medioambientais.

Exemplos de Comentario de Gráficos

Comentario: Evolución da Produción e do Consumo de Gas Natural (1963-2021)

Introdución

O gráfico de liñas representa a evolución da produción e consumo de gas natural en España entre os anos 1963 e 2021. No eixe de abscisas sitúanse os anos, mentres que no eixe de ordenadas se representan os valores en ktep (miles de toneladas equivalentes de petróleo). A fonte é o MITECO e o Foro Nuclear.

Comentario

No gráfico obsérvase unha gran diferenza entre a liña de consumo (vermella) e a de produción (azul). O consumo comeza a rexistrarse en 1969, con valores baixos (25 ktep), e crece de forma notable a partir da década de 1980, chegando ao seu máximo en 2005 con 31.784 ktep. Despois mostra certa estabilidade con lixeiros descensos (como en 2013, con 24.538 ktep) e volve subir ata 30.897 en 2019, baixando novamente en 2020 (27.266 ktep) polo impacto da pandemia.

A produción, pola contra, é moi reducida en todo o período. Alcanza o seu máximo en 1984 con tan só 696 ktep, grazas ao achado de xacementos en Cádiz, A Rioxa, Huesca e Bermeo, pero a partir de aí decrece ata practicamente desaparecer tras 2010, con apenas 8 ktep en 2021.

Explicación

O uso do gas natural introduciuse tarde en España e non se desenvolveu ata os anos 80. O seu éxito débese á súa eficiencia enerxética e menor impacto ambiental fronte a outros combustibles fósiles. Utilízase sobre todo na industria, o comercio e os fogares, ademais de na xeración de electricidade. A falta de recursos propios fixo que España dependese desde o principio das importacións, que cobren case todo o consumo. As caídas máis fortes no gráfico correspóndense con crises económicas, como a de 2008-2013 ou a da COVID-19.

Conclusión

A tendencia mostra un uso elevado e estable do gas natural, aínda que cunha posible baixada futura polas políticas climáticas da UE. O consumo podería diminuír, pero a dependencia do exterior seguirá sendo moi alta se non se reforza o uso de enerxías renovables.

Comentario: Evolución da Produción e do Consumo de Petróleo (1965-2021)

Introdución

Este gráfico de liñas recolle a evolución do consumo e a produción de petróleo en España desde 1965 ata 2021. No eixe de abscisas represéntanse os anos, e no eixe de ordenadas, os valores en miles de toneladas. Está elaborado polo MITECO e o Foro Nuclear.

Comentario

O gráfico mostra que o consumo (liña vermella) de petróleo foi moi elevado desde os anos 60. Crece rapidamente, alcanzando o seu primeiro máximo en 1973 (57.478 mil t), seguido dunha baixada nos anos seguintes debido á crise do petróleo. A partir de 1985 volve crecer ata o seu pico máximo en 2007 (69.656 mil t). Despois cae bruscamente pola crise económica de 2008, baixando ata 45.174 mil t en 2013, e logo recupérase progresivamente ata os 47.200 mil t en 2021.

A produción nacional, en cambio, é practicamente inexistente. Mantense sempre por debaixo das 50 mil t, con valores mínimos como as 1 mil t de 1974 ou as 3 mil t de 2021. Non hai ningún aumento significativo, o que indica unha dependencia absoluta das importacións.

Explicación

España non dispón de recursos petrolíferos relevantes, polo que debe importar case todo o cru que consume. O gran crecemento do consumo explícase polo desenvolvemento económico, a expansión do transporte privado e a industrialización. As caídas máis bruscas asócianse con crises globais, especialmente a de 2008 e a pandemia de COVID-19. A diferenza doutros combustibles como o gas, o petróleo destínase na súa maioría ao transporte e derivados industriais.

Conclusión

A tendencia xeral indica un consumo estable pero sen recuperación total do nivel previo a 2008. No futuro, a produción seguirá sendo mínima e espérase un descenso do consumo grazas ao impulso da mobilidade eléctrica e o desenvolvemento de enerxías alternativas máis sostibles.

Glosario de Termos Clave

Enerxías Renovables

Son aquelas enerxías que proveñen de fontes naturais que practicamente non se esgotan, xa sexa porque teñen moita enerxía ou porque poden rexenerarse de maneira natural. Exemplos de enerxías renovables son: a hidroeléctrica, eólica, solar, xeotérmica, maremotriz, a biomasa e os biocombustibles.

Industrias Verdes

Son aquelas nas que o obxectivo principal non é o crecemento económico, senón o desenvolvemento sostible, respectando o medio ambiente e usando preferentemente enerxías alternativas ou renovables. Estas industrias crean valor económico sen danar nin o medio ambiente nin a sociedade. Buscan evitar a contaminación industrial e o deterioro da paisaxe. Moitas destas industrias atópanse en parques tecnolóxicos do Estado.

Industria 4.0

Refírese ao proceso actual que se coñece como a Cuarta Revolución Industrial, unha nova etapa no desenvolvemento industrial marcada pola automatización e o intercambio de datos. Esta fase céntrase no uso de tecnoloxías avanzadas de fabricación e desenvolvemento, como os sistemas ciberfísicos, o Internet das cousas e a computación na nube.

Deslocalización Industrial

É o traslado dunha actividade industrial dun país ou rexión a outro lugar para reducir custos. Isto implica mover postos de traballo, capitais e procesos produtivos. Actualmente, coa globalización xa moi estendida, as grandes empresas buscan sempre obter o máximo beneficio e o menor custo posible.

Descarbonización

É o proceso gradual de reducir as emisións de carbono que se liberan á atmosfera, sobre todo dióxido de carbono. Estas emisións proveñen da actividade humana, da produción de enerxía e tamén da gandería e agricultura intensiva. Se se logra reducir estas emisións ata chegar ás chamadas emisións netas cero, darase un gran paso na loita contra o quecemento global.